Gazeta Podatkowa nr 67 (1942) z dnia 22.08.2022

Odrzucenie spadku przez dłużnika a uprawnienia wierzyciela

Dłużnik mimo upływu terminu nie spłacił zobowiązania. Znajduje się w bardzo złej sytuacji finansowej. Niedawno dowiedziałem się, że dłużnik mógł otrzymać spadek po zmarłym ojcu, jednak tego nie zrobił i spadek odrzucił - tym samym do spadku powołane zostały jego dzieci. Uważam, że zrobił to celowo, tak aby majątek uzyskany w wyniku dziedziczenia nie został przeze mnie zajęty na spłatę długu. Czy mogę coś w tej sytuacji zrobić?

Po spełnieniu kilku warunków wierzyciel będzie mógł zakwestionować decyzję dłużnika o odrzuceniu spadku. Nie oznacza to jednak, że wierzyciel może "zmusić" dłużnika do tego, aby został spadkobiercą - każdy spadkobierca samodzielnie podejmuje decyzję czy spadek przyjmuje, czy też go odrzuca. Niemniej przewiduje się, że jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, aby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu 6 miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem 3 lat od odrzucenia spadku. Tak stanowi art. 1024 § 2 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360). Zatem z omawianego uprawnienia mogą skorzystać tylko wierzyciele, których wierzytelności istniały w dniu odrzucenia (a nie wierzyciele przyszli). Skutkiem uznania za bezskuteczne oświadczenia spadkobiercy o odrzuceniu spadku jest tzw. bezskuteczność względna, która wywołuje skutki prawne jedynie w stosunku do wierzyciela, który odrzucenie spadku zaskarżył (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 lutego 2015 r., sygn. akt I ACa 973/14). Z pokrzywdzeniem wierzyciela mamy do czynienia wtedy, gdy udowodni się, że majątek dłużnika nie wystarcza na spłacenie jego wierzytelności, a na skutek złożonego przez dłużnika oświadczenia o odrzuceniu spadku wierzyciel nie może także dochodzić swych należności ze spadku.

Dla zastosowania omawianej instytucji nie jest konieczne, aby dłużnik, który spadek odrzucił, działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Ustawodawca konkretyzuje stany uzasadniające stwierdzenie, że czynność prawna dłużnika jest dokonana z takim pokrzywdzeniem, łącząc je z przypadkami, gdy wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem czynności.