Gazeta Podatkowa nr 5 (2088) z dnia 15.01.2024

Zapis windykacyjny obejmujący składnik majątku wspólnego

Żona sporządziła testament w formie aktu notarialnego. Pokazała mi testament, z którego wynika, że dokonała tzw. zapisu windykacyjnego na rzecz członka dalszej rodziny. Chodzi o mieszkanie, które stanowi składnik naszego wspólnego majątku. Zostało zakupione za oszczędności z naszych wynagrodzeń. Czy w testamencie jeden z małżonków może zamieścić zapis windykacyjny dotyczący składnika pochodzącego z majątku wspólnego?

TAK. W testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku - chodzi o tzw. zapis windykacyjny. Przedmiotem takiego zapisu może być:

1) rzecz oznaczona co do tożsamości,

2) zbywalne prawo majątkowe,

3) przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,

4) ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności.

Reguluje to art. 981¹ § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2023 r. poz. 1610 ze zm.). Zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia.

W chwili sporządzania takiego testamentu, w którym zostaje zamieszczony wspomniany zapis, przedmiot zapisu nie musi wchodzić w całości do majątku testatora. W jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy wskazał, że zapisem windykacyjnym mogą być objęte przedmioty majątkowe wymienione w art. 981¹ § 2 Kodeksu cywilnego należące do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej (por. uchwałę SN z dnia 18 lipca 2012 r., sygn. akt III CZP 46/12). Za stanowiskiem dopuszczającym objęcie zapisem windykacyjnym przedmiotów należących do majątku wspólnego małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej przemawia wykładnia przepisów. Należy mieć na uwadze, że jedną z podstawowych zasad prawa spadkowego jest zasada swobody testowania. Wynika z niej powinność takiego interpretowania obowiązujących przepisów, aby zapewnić jej realizację w jak najszerszym możliwym stopniu, jeżeli tylko nie narusza to innych zasad prawa spadkowego. Zgodnie z tą zasadą należy tak wykładać przepisy, aby umożliwić jak największemu kręgowi testatorów w jak najszerszym zakresie korzystanie z tej instytucji.

Tego rodzaju czynność, tj. zamieszczenie w testamencie zapisu windykacyjnego, nie stanowi czynności zarządu majątkiem wspólnym, a tym samym, nie ma konieczności uzyskiwania dla jej dokonania zgody współmałżonka.