Gazeta Podatkowa nr 57 (1723) z dnia 16.07.2020

Nieobowiązkowy dział spadku

Rok temu odziedziczyłem z rodzeństwem spadek po mamie. Stawiliśmy się wszyscy u notariusza i wydany został akt poświadczenia dziedziczenia. Spadku jednak do tej pory nie podzieliliśmy. Czy jest na to jakiś termin? Czy za brak podziału spadku grożą jakieś kary? Ustnie ustaliliśmy z rodzeństwem, kto z czego korzysta. Czy takie porozumienie będzie wystarczające?

Dokonanie działu spadku nie jest obowiązkowe, nie obowiązuje żaden termin, w którym spadkobiercy (współwłaściciele spadku) muszą rozstrzygnąć, co komu ma przypaść na wyłączną własność. W wielu sytuacjach taki podział będzie jednak konieczny ze względów praktycznych (faktycznych).

Spadkobiercy od chwili nabycia spadku (śmierci spadkodawcy) stają się zatem współwłaścicielami wszystkich składników wchodzących do spadku. Każda z tych osób posiada określony udział we współwłasności (np. gdy trójka dzieci odziedziczyła z mocy ustawy spadek po rodzicu ma równe udziały, np. po 1/3). Do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio większość przepisów o współwłasności w częściach ułamkowych. Wynika to z art. 1035 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2019 r. poz. 1145 ze zm.). Stan współwłasności może zatem teoretycznie trwać nieskończenie długo. W praktyce prędzej czy później stan współwłasności ustaje, bo współwłaściciele czy ich następcy prawni w pewnym momencie nie są w stanie dojść do porozumienia bądź zwyczajnie chcą spieniężyć posiadany udział i wyjść z takiej relacji prawnej, która, co trzeba podkreślić, wymaga współdziałania.

Dział spadku może nastąpić na drodze sądowej bądź umownej. Po dokonaniu pełnego działu spadku każdy spadkobierca stanie się wyłącznym właścicielem określonych składników majątku (co wiąże się często z obowiązkiem spłat czy dopłat na rzecz spadkobierców tak, aby ostatecznie własność przysługująca każdemu z nich odpowiadała wielkości posiadanego udziału). Regułą jest, że sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek, jednak z ważnych powodów może być ograniczony do jego części. Natomiast nie ma żadnych przeciwwskazań, aby umowny dział spadku objął jedynie ograniczoną część spadku. Jeżeli do spadku należy nieruchomość, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Ustne porozumienia co do działu spadku w wielu sytuacjach również są ważne. Zawsze jednak zaleca się wybranie chociaż formy pisemnej (o ile oczywiście nie jest wymagana forma szczególna). Poza tym ustne porozumienie, o którym mowa w pytaniu, wcale nie musiało dotyczyć działu spadku bądź jego części. Treścią takiego porozumienia mogło być jedynie uzgodnienie przez spadkobierców (współwłaścicieli) zasad korzystania ze wspólnych składników (a nie przyznania ich własności poszczególnym spadkobiercom) - tzw. podział do korzystania.