Co uzasadnia wydziedziczenie?

Planuję spisać testament. Czy mam prawo swobodnie decydować o jego treści? Co z pominięciem niektórych dzieci i pozbawieniem ich praw do spadku? Od siostry dowiedziałem się, że wydziedziczenie nie jest możliwe w każdej sytuacji.

Każdy spadkodawca, testator, może swobodnie podejmować decyzje dotyczące dzielenia swojego majątku na wypadek śmierci. Nieuprawniona ingerencja osób trzecich w testament (np. wymuszanie pewnych decyzji na spadkodawcy) może spowodować nieważność testamentu. Co więcej, taka osoba - jeśli należała do kręgu spadkobierców - może być również uznana z tego powodu za niegodną dziedziczenia (co uniemożliwi jej także dziedziczenie spadku z mocy ustawy).

Swobodne, nieskrępowane wyrażanie woli na wypadek śmierci nie oznacza, że spadkodawca może podjąć każdą decyzję, w każdych okolicznościach. W pewnym zakresie jest ograniczony, jednak nie wolą osób trzecich, ale przepisami prawa. Ma w każdym przypadku prawo nie powołać określonej osoby na spadkobiercę. W tym miejscu trzeba jednak wyjaśnić, że samo niepowołanie określonej osoby w testamencie na spadkobiercę nie oznacza, że nie będzie ona miała praw do rzeczy po zmarłym. Niektóre osoby, bliscy, mają bowiem prawo do tzw. zachowku. Zachowek należy się wtedy, gdy uprawniona osoba nie otrzymała po zmarłym swoistego "minimum zabezpieczenia". Taki zachowek przysługuje zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Stanowi o tym art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego. Zasadniczo zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym.

Wydziedziczenie w znaczeniu prawnym to właśnie nie tyle niepowołanie określonej osoby do spadku, ale pozbawienie jej prawa do wspomnianego zachowku. Jeśli dziecko zostanie wydziedziczone, to nie tylko nie stanie się spadkobiercą, ale również nie będzie miało roszczenia do spadkobierców o zapłacenie mu zachowku. Pamiętać trzeba, że tylko wyjątkowe sytuacje uzasadniają wydziedziczenie (wtedy wydziedziczenie będzie skuteczne). Uprawniony do zachowku może zostać wydziedziczony, gdy wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego, albo gdy uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych, czy też dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci. Wydziedziczenie musi być dokonane w testamencie, w którym należy podać także przyczynę takiej decyzji spadkodawcy.

Jeśli więc nie zachodzą wspomniane nadzwyczajne przesłanki, Czytelnik wydziedziczyć dziecka nie może, a pominięcie go przy wyznaczeniu spadkobierców choć dopuszczalne, będzie uprawniać "pominięte" dziecko do otrzymania zachowku.