Odsetki po zmianach w 2016 r.

Jak już informowaliśmy na łamach GP, od nowego roku w związku z nowelizacją obowiązujących przepisów doszło do sporych zmian w naliczaniu odsetek. Obecnie występują bowiem odsetki za opóźnienie, odsetki wynikające z czynności prawnej (kapitałowe), odsetki maksymalne oraz odsetki za opóźnienie w terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Przy czym nie można ich stosować zamiennie. Jakie odsetki należy zatem wybrać?

Do końca 2015 r. sytuacja dotycząca odsetek była dość prosta. Zasadnicze przepisy dotyczące odsetek znajdowały się w Kodeksie cywilnym, który zawierał regulacje o wysokości odsetek ustawowych (bez podziału na kapitałowe i za opóźnienie) i wysokości odsetek maksymalnych. W wąskim zakresie zastosowanie znajdowała także ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Od nowego roku zasady te uległy znacznym modyfikacjom.

Zróżnicowanie wysokości

Zmiana w zakresie odsetek określonych w K.c. obowiązująca od 2016 r. sprowadza się do zróżnicowania wysokości odsetek za opóźnienie oraz odsetek wynikających z czynności prawnych (tzw. odsetek kapitałowych). Dodatkowo szersze niż dotychczas zastosowanie znajduje trzeci rodzaj odsetek, tj. odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych.

Wysokość odsetek zależy od wysokości stóp procentowych NBP.

Rodzaje odsetek

Odsetki za opóźnienie uregulowane są w art. 481 K.c. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 481 § 1). Odsetki za opóźnienie to zatem odsetki należne w sytuacji, gdy dłużnik nie płaci należności pomimo upływu terminu płatności. Są one należne za okres opóźnienia. Jeżeli wysokość tych odsetek nie była oznaczona np. w umowie, to należne są odsetki określone w ustawie. Zgodnie z art. 481 § 2 K.c., wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie jest równa sumie stopy referencyjnej NBP i 5,5 punktów procentowych, zatem obecnie wynosi ona 7%.

Drugim rodzajem odsetek określonych w K.c. są odsetki z tytułu tzw. czynności prawnych, zwane zwyczajowo odsetkami kapitałowymi. Podstawą ich naliczania jest art. 359 § 1 K.c. Zgodnie z tym przepisem odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy wynika to z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Odsetki kapitałowe stanowią bowiem formę wynagrodzenia za możliwość korzystania z obcego kapitału. Stosuje się je np. w sytuacji, gdy strony zawierają umowę pożyczki, która ma być oprocentowana według stawki ustawowej. Wysokość odsetek może być ustalona przez strony (np. w umowie pożyczki), w braku ustaleń w tym zakresie zastosowanie znajduje art. 359 § 2 K.c. Przepis ten stanowi, że jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktów procentowych. Wysokość odsetek kapitałowych wynosi obecnie 5% w skali roku.

Inne obostrzenia

Odsetki za opóźnienie pełnią inną rolę niż odsetki kapitałowe. Znajdują zastosowanie w odmiennych sytuacjach, zatem nie można ich stosować wymiennie. Dodatkowo, podobnie jak przed wprowadzeniem zmian, ustawodawca przewiduje limit odsetek maksymalnych. W tym zakresie mamy jednak do czynienia z uproszczeniem. Obowiązuje bowiem zasada, iż wysokość odsetek maksymalnych stanowi dwukrotność odsetek ustawowych. Zatem wysokość maksymalnych odsetek za opóźnienie wynosi 14% (art. 481 § 2¹ K.c.), a wysokość maksymalnych odsetek kapitałowych wynosi obecnie 10% (art. 359 § 2¹ K.c.).

Terminy zapłaty

Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 403 ze zm.), która dotyczy obrotu gospodarczego, przewiduje natomiast odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych. Odsetki te są wyższe od odsetek z K.c. i wynoszą obecnie 9,5% w skali roku. Zgodnie z art. 4 pkt 3 ustawy są one równe stopie referencyjnej NBP i 8%. Odsetki te stosuje się jedynie w przypadku transakcji handlowych, których wyłącznymi stronami są podmioty określone w art. 2 ustawy, chodzi przede wszystkim o przedsiębiorców. Co ważne, do transakcji handlowych nie stosuje się art. 481 § 2 K.c. Zatem w transakcjach pomiędzy przedsiębiorcami należy stosować jedynie odsetki za opóźnienie w transakcjach handlowych, a więc według 9,5% stawki.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2015 r. poz. 121 ze zm.)