Ograniczenia w naliczaniu odsetek od odsetek

Z dniem 15 lutego br. w wyniku nowelizacji Kodeksu cywilnego doszło do uchylenia przepisu umożliwiającego naliczanie odsetek od zaległych odsetek przy pożyczkach długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Celem tej nowelizacji jest pomoc kredytobiorcom i pożyczkobiorcom oraz powstrzymanie zjawiska tzw. spirali zadłużenia, które powoduje utratę możliwości regulowania zobowiązań przez dłużnika.

Nowelizacja, która weszła w życie 15 lutego 2019 r., ogranicza się do uchylenia jedynie jednego przepisu Kodeksu cywilnego. Chodzi o art. 482 § 2 K.c., który przewidywał wyjątek w zakresie naliczania odsetek od zaległych odsetek w przypadku pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe. Chociaż naliczanie odsetek od zaległych odsetek (tzw. anatocyzm) jest w krajowym systemie prawnym zabroniony, to od zakazu tego istnieją wyjątki określone w art. 482 K.c. Po wejściu w życie nowelizacji naliczanie odsetek od zaległych odsetek jest możliwe jedynie, jeżeli po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy. Ponadto odsetek od zaległych odsetek można żądać dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa.

Poprawa sytuacji kredytobiorców

Nowelizacja ma przeciwdziałać zwiększeniu zadłużenia osób będących klientami instytucji kredytowych. Do tej pory możliwość naliczania odsetek od zaległych odsetek instytucjom kredytowym udzielającym pożyczek długoterminowych wynikająca z art. 482 § 2 K.c. pozwalała im na stosowanie tego rodzaju odsetek.

Skutki nowelizacji ustawy

Chociaż zamierzeniem ustawodawcy była poprawa sytuacji kredytobiorców, potencjalne skutki wprowadzenia nowelizacji są trudne do przewidzenia. O ile bowiem do tej pory banki i instytucje kredytowe naliczały klientom odsetki również od zaległych odsetek, co zwiększało zadłużenie kredytobiorcy, to działanie takie zabezpieczało interes banku, a w konsekwencji umożliwiało kredytobiorcom zawarcie z bankiem porozumienia o spłacie. Bank w przypadku porozumienia czy restrukturyzacji zobowiązania doliczał do niego również odsetki od zaległych odsetek. Wskutek nowelizacji naliczanie odsetek w dotychczasowy sposób jest niemożliwe. Bez dobrowolnej zgody dłużnika wyrażonej już po powstaniu zaległości jedynym sposobem na dochodzenie odsetek od zaległych odsetek jest wystąpienie z pozwem do sądu, dlatego istnieje ryzyko, że banki nie chcąc utracić możliwości naliczania odsetek od zaległych odsetek, więcej spraw będą kierować do sądu. Jest to bowiem najprostszy sposób na uzyskanie odsetek od zaległych odsetek.

Dotychczasowe umowy

Z oceną, czy banki faktycznie częściej niż dotychczas będą kierować do sądu sprawy o zapłatę przeciwko swoim dłużnikom, trzeba jeszcze zaczekać, warto jednak wskazać, jakie skutki ma nowelizacja dla umów zawartych przed jej wejściem w życie, tj. przed 15 lutego 2019 r. Przepis art. 2 ustawy nowelizującej (Dz. U. z 2019 r. poz. 80) stanowi, że do odsetek należnych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że odsetki naliczone przed datą wejścia w życie ustawy pozostają w mocy. Jednak nie ma możliwości naliczania przez instytucje kredytowe odsetek od zaległych odsetek w odniesieniu do umów zawartych przed wejściem w życie nowelizacji, jeśli do naliczenia miałoby dojść od 15 lutego 2019 r. Zatem z punktu widzenia momentu stosowania znowelizowanych przepisów istotna jest nie data zawarcia umowy, lecz moment naliczenia odsetek.

W związku z wejściem nowelizacji w życie banki wypracują zapewne nowe schematy działania, które różnić się będą w zależności od banku. Biorąc jednak pod uwagę skalę zobowiązań kredytowych Polaków oraz fakt, że do tej pory banki wiele zaległych wierzytelności na mocy cesji przenosiły na podmioty specjalizujące się w windykacji, nie wydaje się możliwe, aby banki bez zmian organizacyjnych przystąpiły do znacznego zwiększenia ilości pozwów składanych wobec osób posiadających w stosunku do nich zadłużenie.

Przykład 1

W 2007 r. dłużnik zaciągnął zobowiązanie kredytowe na 20 lat na kwotę 200.000 zł. W umowie o kredyt bank ustalił wysokość odsetek kapitałowych z tytułu udzielenia kredytu w wysokości 6% w skali roku. Pod koniec 2018 r. dłużnik zaprzestał płacenia rat. Bank podjął czynności windykacyjne, a następnie w styczniu 2019 r. wypowiedział dłużnikowi umowę kredytu. W marcu 2019 r. bank skierował do sądu pozew o zapłatę, oprócz należności z tytułu zwrotu udzielonej pożyczki domaga się także odsetek kapitałowych w wysokości 6% określonych w umowie bankowej. Ponadto na podstawie art. 482 § 1 K.c. od momentu złożenia pozwu bank od całej sumy dochodzonej pozwem (w tym od odsetek kapitałowych) domaga się także odsetek za opóźnienie w wysokości ustawowej, tj. 7% w skali roku, gdyż dłużnik nie regulował należności w terminie.

Przykład 2

Przedsiębiorca sprzedał z odroczonym terminem płatności towar na rzecz kontrahenta również będącego przedsiębiorcą. Strony umówiły się, że płatność nastąpi w 4 transzach, a z tytułu otrzymania należności po terminie odbiorca uiści sprzedawcy także odsetki w wysokości 5% w skali roku doliczane do poszczególnych rat. Odbiorca 1 ratę uiścił terminowo, ale potem zaprzestał dokonywania wpłat. Po upływie 3 miesięcy strony zawarły porozumienie o spłacie, ustalając nowe terminy i wysokości spłat, a odbiorca zgodził się na doliczenie dotychczas należnych odsetek do dłużnej sumy. W razie braku terminowej spłaty sprzedawca do całej sumy będzie mógł doliczać odsetki za opóźnienie w zapłacie w wysokości ustalonej przez strony, a przy braku stosownych ustaleń w umowie, odsetki ustawowe w wysokości 7% w skali roku.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.)