Gazeta Podatkowa nr 54 (1511) z dnia 5.07.2018

Gdy odszkodowanie jest wyższe niż kara umowna

Będąc przedsiębiorcą zajmującym się świadczeniem usług na rzecz biznesu i osób fizycznych zawarłem z przedsiębiorcą umowę na podstawie stosowanego przeze mnie wzoru umowy. Z powodu zwłoki w dostarczeniu mi zamówionego materiału wykonałem usługę z opóźnieniem i usługodawca domaga się z tego tytułu zapłaty odszkodowania znacznie wyższego niż ustalona w umowie kara umowna. Co powinienem zrobić w takiej sytuacji?

Kara umowna nie jest obowiązkową częścią zawieranych przez strony umów, jej ustalenie przez strony w umowie zazwyczaj jednak ułatwia dokonanie rozliczeń w razie spełnienia się przesłanek do naliczenia kary umownej. Jednak jej stosowanie wymaga od stron kontraktu podstawowej wiedzy co do jej prawidłowego używania. Przede wszystkim kara umowna może zabezpieczać jedynie wykonanie zobowiązania niepieniężnego. Wynika to z przepisów Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1025). Zgodnie z treścią art. 483 § 1 K.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy. W praktyce oznacza to, że w typowej umowie zlecenia, w której zleceniodawca jest zobowiązany do uiszczenia wynagrodzenia, a zleceniobiorca do wykonania określonego świadczenia, kara umowna może być przewidziana tylko wobec zleceniobiorcy.

W przypadku gdy w zawartej przez Czytelnika umowie, niezależnie od tego, kto przygotował jej projekt, zastrzeżono kary umowne, strony są związane jej postanowieniami. Jeżeli kontrahent Czytelnika domaga się zapłaty odszkodowania w kwocie przewyższającej wysokość kary umownej, zasadność tego roszczenia zależy od treści zawartej umowy. O ile bowiem w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody, to żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły (art. 484 § 1 K.c.). Zatem jeżeli w treści umowy nie zawarto zastrzeżenia, przewidującego możliwość odszkodowania przewyższającego wysokość ustalonych w umowie kar, kontrahent Czytelnika nie ma takiej możliwości, a jego żądanie jest niezasadne. Natomiast w przypadku gdy umowa dopuszcza dochodzenie odszkodowania, gdy szkoda przewyższa wysokość kary umownej, druga strona umowy może dochodzić jej na zasadach ogólnych do wysokości szkody.

Przykładowy zapis w umowie o możliwości dochodzenia odszkodowania może brzmieć następująco: "Zleceniodawca uprawniony jest do dochodzenia pełnego odszkodowania, w przypadku gdy wysokość szkody jest większa niż wysokość kar umownych zastrzeżonych w niniejszej umowie".

Czytelnik powinien zatem bardzo dokładnie przeanalizować zapisy zawartej umowy.

Warto jednak wskazać, że dochodzenie kary umownej jest dużo łatwiejsze, bowiem w razie ziszczenia się warunku do jej naliczenia wystarczy wyliczyć ją zgodnie z zasadami określonymi w umowie (przykład) i potrącić z wynagrodzenia Czytelnika. Natomiast dochodzenie odszkodowania na zasadach ogólnych wymaga wykazania winy, szkody i jej rozmiarów oraz związku przyczynowo-skutkowego między nimi. Warto także wskazać, że Czytelnikowi przysługuje możliwość żądania miarkowania kary umownej na podstawie art. 484 § 2 K.c.