Kompensata wierzytelności wyrażonych w różnych walutach

Dwie spółki są względem siebie wierzycielami i dłużnikami. Jedna z należności została wyrażona w złotych polskich, a druga w euro. Spółki chcą dokonać rozliczenia poprzez potrącenie. Czy kompensata wierzytelności wyrażonych w różnych walutach jest możliwa? Jaki jest prawidłowy sposób przeliczania waluty obcej na walutę krajową?

Obowiązujące przepisy dopuszczają potrącenie wierzytelności opiewających na różne waluty. Zaznaczyć jednak należy, że poglądy wyrażane w tym przedmiocie w literaturze zmieniły się na przestrzeni lat.

W okresie przed zmianami ustrojowymi, kiedy nie istniały warunki swobodnie wymienialnej waluty polskiej, teoretycy prawa prezentowali stanowisko, zgodnie z którym potrącenie należności wyrażonej w walucie polskiej z należnością w walucie obcej jest niedopuszczalne.

Z czasem coraz częściej wyrażany był pogląd liberalny zakładający generalną dopuszczalność dokonywania kompensaty należności wyrażonych w różnych walutach. Uzasadnieniem stała się językowa wykładania art. 498 K.c., zgodnie z którym jednym z podstawowych warunków dopuszczających rozliczenie wierzytelności przez potrącenie jest, by przedmiotem obu wierzytelności były pieniądze. Niewątpliwie zaś w przypadku, gdy należność jest wyrażona w obcej walucie, przedmiotem zobowiązania wciąż są pieniądze.

Wraz z przyjęciem dopuszczalności kompensaty należności różnowalutowych powstają kolejne wątpliwości dotyczące momentu, w którym potrącenie wywoła skutek prawny oraz sposobu przerachowania walut poszczególnych wierzytelności.

W myśl art. 499 zd. 2 K.c. oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Zatem skutek potrącenia nie następuje w momencie złożenia stosownego oświadczenia, ale niejako cofa się do chwili, w której powstał tzw. stan potrącalności obu wierzytelności. Stan ten ziszcza się z chwilą spełnienia wszystkich przesłanek potrącenia, o których mowa w art. 498 K.c., tj.:

dwie osoby muszą być jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami,
przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku,
obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym.

Odnosząc się do ustalenia prawidłowej daty kursu wymiany walut oraz samego przelicznika walut, należy odwołać się do treści art. 358 K.c. i przyjąć, że właściwy będzie kurs średni przeliczenia walut ogłaszany przez Narodowy Bank Polski.

Zgodnie z dominującym stanowiskiem przedstawicieli doktryny należy zastosować kurs z chwili, w której wystąpił skutek potrącenia, a więc z dnia powstania stanu potrącalności.

Wśród teoretyków prawa dopuszczalne jest również powołanie się na kurs wymiany obowiązujący w dacie wymagalności wierzytelności, gdy jest ona zaspokajana w drodze potrącenia z opóźnieniem.