Obowiązki wierzyciela wobec poręczycieli

Osoby, które udzieliły poręczenia za zobowiązania innej osoby muszą liczyć się z tym, że w przyszłości mogą zostać zmuszone do ich zapłaty. O problemach dłużnika ze spłatą długów powinny zostać wcześniej poinformowane przez wierzyciela.

Obowiązki obu stron

Ryzyko związane z udzieleniem poręczenia może być spore. Jeśli bowiem dłużnik nie spłaci swoich zobowiązań, można być pewnym, że wierzyciel prędzej czy później zażąda zapłaty od poręczyciela. Ten, o ile z umowy poręczenia nie wynika nic innego, odpowiada za to wszystko, za co w związku z konkretnym zobowiązaniem odpowiada dłużnik, a więc nie tylko za należność główną, ale też np. odsetki czy poniesione przez wierzyciela koszty niezbędne do dochodzenia roszczenia.

Z umową poręczenia wiążą się obowiązki nie tylko dla poręczyciela, ale też dla wierzyciela. Powinien on niezwłocznie poinformować poręczyciela o tym, że dłużnik spóźnia się z zapłatą (art. 880 K.c.). Skutki zaniechania wywiązania się z tego obowiązku nie są jednak tak daleko idące, jak oczekiwałby tego poręczyciel.

Zobowiązanie nadal istnieje

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2003 r., sygn. akt II CK 84/02 uznał, iż zwłoka wierzyciela w zawiadomieniu poręczyciela o opóźnieniu się dłużnika ze spełnieniem świadczenia nie przekreśla, w oparciu o art. 880 K.c., obowiązku spełnienia tego świadczenia przez poręczyciela. W tej sprawie osoba fizyczna poręczyła za zobowiązania spółki z o.o. wobec firmy leasingowej. O tym, że spółka nie płaci rat leasingowych nie była jednak informowana - dowiedziała się dopiero, gdy otrzymała skierowany przeciw sobie jako poręczycielowi pozew o zapłatę. Poręczyciel próbował w sądzie bronić się przed zapłatą twierdząc, że skoro wierzyciel nie wywiązał się z obowiązku poinformowania go o opóźnieniu się spółki z zapłatą rat leasingowych, to jest automatycznie zwolniony z obowiązku zapłaty. Sądy rozpatrujące sprawę nie podzieliły tego poglądu, nie znalazł on też uznania Sądu Najwyższego, do którego poręczyciel złożył kasację od niekorzystnego wyroku.

Odpowiedzialność za szkodę

Nie oznacza to, że wierzyciele mogą całkowicie bezkarnie lekceważyć obowiązek zawiadamiania poręczycieli o opóźnieniach dłużników w spłacie zobowiązań. Zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego wierzyciel odpowiada wobec poręczyciela za wszelką szkodę, jaką ten poniósł w następstwie nienależytego wywiązania się przez wierzyciela z obowiązków wynikających z umowy poręczyciela. Podstawą prawną takiej odpowiedzialności odszkodowawczej jest art. 471 K.c. Przepis ten stanowi, iż dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Sąd Najwyższy wskazał na przykładowe sytuacje, kiedy taka odpowiedzialność odszkodowawcza może wchodzić w grę. Może tu wchodzić w rachubę np. odpowiedzialność za to, iż dłużnik główny - w okresie między powstaniem opóźnienia w spłacie swoich długów a spóźnionym zawiadomieniem poręczyciela o tym fakcie przez wierzyciela - stał się niewypłacalny, w następstwie czego poręczyciel nie miał już szans na odzyskanie zapłaconych wierzycielowi kwot od dłużnika głównego. Poręczyciel, który musiał zapłacić wierzycielowi, ma prawo żądać zwrotu uiszczonych kwot od dłużnika. Wynika to z art. 518 § 1 pkt 1 K.c. Przewiduje on, że osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście. To, czy wskazane uprawnienie ma w praktyce jakąkolwiek wartość zależy oczywiście od sytuacji majątkowej dłużnika.

Ciężar dowodu, że poręczyciel poniósł z winy wierzyciela szkodę na skutek braku zawiadomienia o stanie opóźnienia dłużnika głównego i wykazanie wysokości tej szkody, obciąża w sądzie poręczyciela.

Odsetki od poręczyciela

Na inną możliwą szkodę wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 listopada 2005 r., sygn. akt V CK 301/05. Stwierdził w nim, iż jednym z podstawowych obowiązków banku jest natychmiastowe zawiadomienie poręczyciela, że kredytobiorca nie reguluje terminowo rat kredytu. Gdy bank zaniecha tego obowiązku lub wykona go z opóźnieniem, odpowiada za szkodę poniesioną przez poręczyciela, który spłacił dług kredytobiorcy. Za szkodę można uznać np. utratę możliwości zaspokojenia roszczenia poręczyciela z majątku dłużnika lub uiszczenie nienależnych odsetek, jeśli zostanie ustalone istnienie związku przyczynowego między opóźnieniem w powiadomieniu a zapłatą odsetek.

W tej sprawie bank w sposób prawidłowy dokonał zawiadomienia poręczyciela o niespłacaniu kredytu przez dłużnika dopiero po 8 miesiącach. W takiej sytuacji odsetki za okres od chwili, w której bank powinien dokonać zawiadomienia do chwili, w której zawiadomienia tego dokonał, stanowią szkodę poręczyciela.

Możliwość modyfikacji w umowie

W umowie poręczenia strony mogą zwolnić wierzyciela od obowiązku zawiadomienia poręczyciela o tym, że dłużnik główny spóźnia się z zapłatą, bo art. 880 K.c., który taki obowiązek wprowadza ma charakter względnie obowiązujący.

Oznacza to, że strony mogą go modyfikować czy wręcz wyłączyć. Dopuszczalne jest więc w umowie poręczenia przerzucenie na poręczyciela troski o ustalenie, czy dłużnik opóźnił się ze swoim świadczeniem. Z drugiej strony możliwe jest także zaostrzenie wymagań w tym względzie, np. poprzez wskazanie na konieczność dokonania zawiadomienia w określonej formie lub wraz z dołączeniem stosownych dokumentów, które wskazywałyby na to, iż dłużnik rzeczywiście nie spełnił świadczenia w należnym terminie - stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 października 2003 r., sygn. akt II CK 84/02.

Jeśli z umowy poręczenia nie wynika inaczej, wierzyciel nie musi czekać z żądaniem zapłaty od poręczyciela do czasu, aż egzekucja z majątku dłużnika głównego okaże się bezskuteczna. Może od razu pozwać poręczyciela.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)