Nieterminowe wykonywanie umowy przez kontrahenta

Terminowość wykonania umowy ma znaczenie dla obu stron. Kary umowne, odsetki, odszkodowanie, a nawet odstąpienie od umowy grożą w razie nieterminowego wykonywania umowy. Kiedy i jak z tych uprawnień można skorzystać?

Kary umowne za zwłokę

Kary umowne są dobrym sposobem mobilizowania tej strony umowy, która jest zobowiązana do wykonania świadczenia niepieniężnego (np. robót budowlanych, dzieła, dostarczenia towaru). W umowie można zapisać, że za każdy dzień zwłoki grożą kary umowne we wskazanej w umowie wysokości. Podstawową zaletą ich stosowania jest to, że kara umowna co do zasady należy się w zastrzeżonej wysokości i nie trzeba wykazywać, czy faktycznie w związku ze zwłoką została poniesiona szkoda ani w jakiej wysokości. Najczęściej też kary umowne potrąca się z ostatniej faktury wystawionej przez kontrahenta. Pomniejszają więc one w praktyce płatność wobec niego.

Przy karach umownych należy pamiętać o tym, że poniesiona w wyniku zwłoki szkoda może być wyższa niż zastrzeżona kara umowna. Warto w takim przypadku pozostawić sobie możliwość żądania uzupełniającego odszkodowania na ogólnych zasadach. W tym celu w umowie powinno znaleźć się sformułowanie, że dopuszczalne jest żądanie odszkodowania przekraczającego wysokość zastrzeżonych kar umownych. Bez takiego zastrzeżenia nie będzie to możliwe.

Opóźnienie w zapłacie

Kary umownej nie można zastrzec za nieterminową płatność - za nią można naliczyć odsetki za opóźnienie w zapłacie. Jeśli brak zapłaty w terminie jest zawiniony, mamy do czynienia ze zwłoką w zapłacie. W przypadku opóźnienia w zapłacie wierzyciel może żądać tylko odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W przypadku opóźnienia zawinionego (zwłoki) w zapłacie, uprawnienie wierzyciela nie ogranicza się tylko do żądania odsetek. Ma on bowiem również prawo żądania odszkodowania na ogólnych zasadach (art. 481 § 1 i 3 K.c.).

Warto też korzystać z możliwości, jakie daje ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2013 r. poz. 403). Wprowadziła ona w art. 10 zryczałtowaną rekompensatę za koszty odzyskiwania należności w transakcjach handlowych. Wynosi ona równowartość kwoty 40 euro przeliczonych na złote według średniego kursu euro ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym świadczenie pieniężne stało się wymagalne. Rekompensata przysługuje wierzycielowi bez konieczności wystosowania odrębnego wezwania, od momentu nabycia uprawnienia do odsetek za zwłokę, o których mowa w art. 7 ust. 1 ustawy. Odsetki za zwłokę w wysokości odsetek jak za zaległości podatkowe (chyba że uzgodniono wyższe odsetki) przysługują wierzycielowi za okres od dnia wymagalności świadczenia pieniężnego do dnia zapłaty, jeżeli są spełnione łącznie następujące warunki:

1) wierzyciel spełnił swoje świadczenie;

2) wierzyciel nie otrzymał zapłaty w terminie określonym w umowie albo w pisemnym wezwaniu dłużnika do zapłaty, w szczególności w doręczonej dłużnikowi fakturze lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi, ale nie wcześniejszym niż dzień doręczenia wezwania.

Jeśli zatem wierzyciel nabył prawo do odsetek za zwłokę, to automatycznie nabywa również prawo do zryczałtowanej rekompensaty w wysokości równowartości 40 euro na koszty odzyskiwania należności. Jeśli koszty odzyskiwania należności poniesione z tytułu opóźnień w zapłacie w transakcji handlowej przekroczą kwotę 40 euro rekompensaty, to wierzycielowi przysługuje zwrot tych kosztów, w tym kosztów postępowania sądowego, pomniejszonych o tę kwotę.

Odstąpienie od umowy

Zwłoka w wykonaniu umowy wzajemnej może być powodem odstąpienia od umowy. Pozwala na to art. 491 Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania, z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Jeśli termin ten upłynie, można złożyć oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Można też zamiast od umowy odstępować, zdecydować się na jej kontynuowanie, domagać się od kontrahenta wykonania jego obowiązków, a gdy zwłoka spowodowała powstanie szkody - żądać odszkodowania.

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy. Może żądać nie tylko zwrotu tego, co sama świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 494 K.c.). Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot (art. 496 K.c.).

W przypadku niektórych umów odstąpienie od nich jest jeszcze prostsze, bo nie wymaga wyznaczania dodatkowego terminu. Przy umowie dostawy obowiązuje zasada, że jeżeli dostawca opóźnia się z rozpoczęciem wytwarzania przedmiotu dostawy lub poszczególnych jego części tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je dostarczyć w czasie umówionym, odbiorca może, nie wyznaczając terminu dodatkowego, od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do dostarczenia przedmiotu dostawy (art. 610 K.c.). Nie jest potrzebna zwłoka dłużnika (czyli zawinione przez niego opóźnienie) - wystarczy, że powstało opóźnienie, nawet z przyczyn od niego niezależnych. Podobnie jest w przypadku umów o dzieło i roboty budowlane (art. 635 i 656 K.c.). Gdy przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121).