Jak pozew o separację i separacja wpływają na dziedziczenie?

Od przeszło roku nie mieszkałem z żoną, wyprowadziłem się do swojego mieszkania. Miesiąc temu otrzymałem odpis pozwu o separację, który wniosła moja małżonka. Kilka dni później żona zmarła i sprawa w sądzie się nie odbyła. Żona nie zostawiła testamentu. Rodzina zmarłej twierdzi, że nie mam prawa do spadku po niej, gdyż byliśmy w separacji. Czy to prawda?

NIE. W sytuacji opisanej w pytaniu nie doszło do formalnej - prawnej - separacji małżonków. Wszystko to oznacza, że co do zasady Czytelnik należy do kręgu spadkobierców ustawowych po swojej zmarłej żonie. W pierwszej kolejności spadek nabywają małżonek oraz dzieci spadkodawcy. W odniesieniu do małżonka przewiduje się pewne sytuacje wyjątkowe. Małżonek nie dziedziczy spadku, jeśli orzeczono rozwód bądź separację. W takim przypadku skutek następuje z mocy prawa, nie potrzeba żadnej sprawy sądowej - nie dochodzi wówczas do ustawowego dziedziczenia przez małżonka (byłego małżonka). Istotna jest jednak separacja orzeczona sądownie, a nie separacja faktyczna. Zatem sama tylko okoliczność, iż Czytelnik przez ostatni rok nie mieszkał z żoną nie wpływa na ustawowe dziedziczenie.

Jednak w pewnych przypadkach już samo wniesienie pozwu może wpłynąć na kwestię dziedziczenia. W myśl przepisów małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Stanowi o tym art. 940 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.). Istotne jest zatem wystąpienie łącznie trzech przesłanek. Po pierwsze, przed śmiercią musiała zostać wytoczona sprawa o rozwód albo o separację (z pytania wynika, że ten warunek jest spełniony). Po drugie, w sprawie o separację zmarły żądał obciążenia winą za rozpad pożycia małżeńskiego małżonka, który ma zostać wyłączony od dziedziczenia (w tym przypadku Czytelnika). Po trzecie, to żądanie obciążenia winą musiało być w danych okolicznościach uzasadnione. Kluczowe jest zatem przeanalizowanie treści pozwu o separację złożonego przez spadkodawczynię. Jeśli nie żądała ona separacji z winy Czytelnika, wówczas nie może być mowy o wyłączeniu od dziedziczenia. Jeżeli natomiast takie żądanie zostało zawarte, istotne będzie sprawdzenie istnienia przesłanki trzeciej, tj. czy zmarła miała do tego podstawy, aby winą za separację obarczyć Czytelnika. Te okoliczności będą badane w ewentualnej sprawie sądowej - wyłączenie małżonka od dziedziczenia nie następuje z mocy prawa, a dopiero na mocy orzeczenia sądu.

Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem. Termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.