Osoba z zapisem testamentowym może stać się spadkobiercą

Ojciec przed laty spisał testament. Nigdy później dokumentu nie zmieniał. Na przestrzeni lat sytuacja majątkowa ojca mocno się zmieniła. W testamencie na spadkobierców powołał nas - dzieci oraz uczynił zapis nieruchomości na rzecz ciotki. Ojciec niedawno zmarł. Poza wspomnianą działką praktycznie nie posiadał w chwili śmierci innego majątku. Obecnie sytuacja wygląda zatem tak, że spadkobiercy nie mają nic, a jedynym uposażonym została ciocia - zapisobierca. Czy jest to zgodne z prawem? Czy zmiana sytuacji majątkowej i długi upływ czasu nie mają wpływu na testament?

Upływ czasu oraz zmiana sytuacji finansowej spadkodawcy, który sporządził testament, nie pozbawia tego dokumentu ważności. Przyjmuje się bowiem, że skoro spadkodawca testamentu nie zmienił, to znaczy, że chciał, aby pozostał on ważny. Gdyby miał inne zamiary, mógł w prosty sposób dokument zmienić bądź pozbawić go cech ważności (np. na dokumencie dokonać adnotacji, przekreślenia opatrzonego datą i własnoręcznym podpisem).

Co do zasady, osoby wskazane jako spadkobiercy - na podstawie testamentu bądź ustawy - dziedziczą spadek (całość majątku wraz z długami), a osoba wskazana jako zapisobierca otrzymuje jedynie konkretnie określoną rzecz bądź prawo (np. kwotę pieniędzy bądź nieruchomość). Dokonane przez spadkodawcę zapisy mogą mieć dowolną wielkość. Jednak zdarzyć się może, że takie zapisy "pochłaniają" niemal całkowicie wartość spadku i spadkobierca zostaje praktycznie z niczym. Dlatego też w takich przypadkach stosuje się specjalną procedurę interpretacji postanowień testamentu. Zgodnie z nią, jeżeli spadkodawca przeznaczył określonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Stanowi o tym art. 961 Kodeksu cywilnego.

Kluczowe jest zatem porównanie wartości wspomnianej działki, która została zapisana cioci, z pozostałymi składnikami majątku po ojcu. Jeśli faktycznie poza tą nieruchomością nie ma innych większych aktywów, wówczas ciotka będzie uznana za spadkobiercę, który nie tylko otrzymuje określone prawa, ale i ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spadkowe. W takiej też sytuacji najbliżsi - skoro są nimi dzieci - będą mogli dochodzić od ciotki roszczenia o zachowek.

Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by przypadał danej osobie przy dziedziczeniu ustawowym. W innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (tzw. zachowek).