Zachowku można dochodzić niezależnie od stwierdzenia nabycia spadku

Niedawno zmarła moja mama. Do jej majątku należał dom wraz z gruntem, które wraz z całością spadku przekazała w testamencie mojemu bratu. Po śmierci mamy nie przeprowadziliśmy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po niej. Pomimo to chciałabym już teraz wystąpić przeciwko bratu z żądaniem zapłaty zachowku. Czy w przedstawionej sytuacji jest to możliwe?

Wydaje się, że tak. Wniosek taki należy wywieść z przepisu art. 1027 Kodeksu cywilnego, według którego względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia.

Z powyższego przepisu wynika, że nie w każdym postępowaniu przymiot spadkobiercy musi być wykazany postanowieniem sądu stwierdzającym nabycie spadku lub wydanym przez notariusza, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Wymóg ten dotyczy na pewno przypadków, gdy spadkobierca dochodzi roszczeń należących do spadku (np. o wierzytelność spadkową lub o wydanie rzeczy należących do spadku) przeciwko osobom trzecim, niepowołującym się na swoje prawo do dziedziczenia, wydaje się natomiast, że nie powinien być rozciągany na inne sytuacje. Na zasadach ogólnych może być zatem udowodniona kwalifikacja prawna spadkobiercy w sporze między nim a innym spadkobiercą. Na takich zasadach może być także wykazane następstwo prawne spadkobiercy względem osób dochodzących roszczeń, które przysługiwały im w stosunku do spadkodawcy lub które skierowane są przeciwko spadkobiercy w tym jego charakterze (np. roszczenia zapisobierców lub osób uprawnionych do zachowku). Przedstawiony pogląd zgodny jest ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, któremu dał wyraz w uchwale z dnia 21 kwietnia 1967 r., sygn. akt III CZP 29/67, i który podtrzymuje również w najnowszym orzecznictwie.

Można zatem przyjąć, odnosząc się do pytania Czytelniczki, że w sytuacji, gdy prawa do spadku nie zostały stwierdzone, na potrzeby rozstrzygnięcia sporu między spadkobiercą a osobą uprawnioną do zachowku o zapłatę należnej z tytułu zachowku kwoty, sąd ustali przymiot spadkobierców jako przesłankę rozstrzygnięcia na zasadach ogólnych.

Niemniej jednak, biorąc pod uwagę, iż przedstawiony pogląd stanowi wynik wykładni przepisów i może spotkać się z odmienną ich oceną przez sąd orzekający w konkretnej sprawie o przedstawionym przez Czytelniczkę lub zbliżonym stanie faktycznym, należy liczyć się z potrzebą uzyskania rzeczonego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia. Wprawdzie sam brak wykazania przymiotu spadkobiercy w sposób określony w art. 1027 K.c. nie może spowodować odrzucenia pozwu, jednakże wobec odmiennego od przedstawionego wyżej poglądu sądu na rzeczony temat, może pojawić się potrzeba przeprowadzenia odrębnego postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (względnie uzyskania u notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia), z czym wiązać się może zawieszenie postępowania o zachowek. Mając na uwadze powyższe, do rozważenia przez Czytelniczkę należy pozostawić, czy w danej sytuacji nie lepiej będzie wszcząć możliwie szybko sprawę o stwierdzenie nabycia spadku.