Gazeta Podatkowa nr 86 (1023) z dnia 28.10.2013

Odsunięcie współmałżonka od dziedziczenia

Mój ojciec na kilka miesięcy przed śmiercią przestał mieszkać ze swoją żoną. Formalnie byli nadał małżeństwem, jednak z tego co mi wiadomo, ojciec wniósł do sądu pozew o separację. Czy te okoliczności uzasadniają odsunięcie żony ojca od dziedziczenia po nim? Ojciec nie spisał testamentu.

Małżonkowie są ustawowymi spadkobiercami po sobie. Tym samym, jeśli z formalnego punktu widzenia małżeństwo trwa (w chwili śmierci spadkodawcy), to stosuje się tę właśnie regułę. Jak każda reguła i ta doznaje pewnych wyjątków. Małżonek nie dziedziczy spadku, jeśli orzeczono rozwód bądź separację. Chodzi tu jednak o separację orzeczoną sądownie, a nie separację faktyczną (np. prowadzenie odrębnych gospodarstw domowych). Tutaj skutek następuje z mocy prawa, nie potrzeba żadnej sprawy sądowej. Wynika to z art. 935¹ Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Żadna z powyższych okoliczności nie miała miejsca w przypadku małżeństwa ojca Czytelnika. Niemniej jednak samo złożenie pozwu o rozwód czy separację może mieć również duże znaczenie. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Stanowi o tym art. 940 § 1 K.c.

Złożenie pozwu o rozwód czy separację z winy współmałżonka może uzasadnić wyłączenie go od dziedziczenia ustawowego.

Zastosowanie tej instytucji w przypadku ojca Czytelnika może wchodzić w grę, o ile zostaną spełnione wszystkie warunki. Po pierwsze, przed śmiercią musiała zostać wytoczona sprawa o rozwód albo o separację (ten warunek jest spełniony). Po drugie, w sprawie o separację zmarły żądał obciążenia winą za rozpad pożycia małżeńskiego małżonka, który ma zostać wyłączony od dziedziczenia. Po trzecie, to żądanie obciążenia winą musiało być w danych okolicznościach uzasadnione. Należałoby więc przeanalizować treść pozwu o separację złożonego przez spadkodawcę - jeśli nie żądał on separacji z winy swojej małżonki, wówczas nie może być mowy o wyłączeniu jej od dziedziczenia. Jeżeli natomiast takie żądanie zostało zawarte, istotne będzie, czy zmarły miał do tego podstawy. Te okoliczności będą badane w ewentualnej sprawie sądowej - wyłączenie małżonka od dziedziczenia nie następuje z mocy prawa, a dopiero na mocy orzeczenia sądu.

Sprawę o wyłączenie od dziedziczenia może założyć spadkobierca ustawowy dziedziczący wraz z małżonkiem (w omawianym przypadku każde z dzieci zmarłego, w tym Czytelnik). Ma na to sześć miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.