Zastaw rejestrowy a przewłaszczenie pojazdu

Pojazdy mechaniczne, zwłaszcza samochody i ciągniki siodłowe, stanowią nierzadko przedmiot zabezpieczenia spłaty wierzytelności, np. z tytułu kredytu bankowego, pożyczki czy sprzedaży z odroczoną zapłatą ceny. W rachubę wchodzą w praktyce dwa rodzaje zabezpieczeń: zastaw rejestrowy albo tzw. przewłaszczenie na zabezpieczenie.

W przypadku przewłaszczenia na zabezpieczenie pojazd lub jego ułamkowa część (np. 49%) zmienia właściciela. Wyjątkiem jest jedynie warunkowe przewłaszczenie na zabezpieczenie, aktualizujące się w razie określonego opóźnienia ze spłatą wierzytelności. Natomiast przy zastawie rejestrowym własność pozostaje przy podmiocie ustanawiającym tego rodzaju zabezpieczenie (tj. przy zastawcy), choć oczywiście może być utracona w razie konieczności dochodzenia z przedmiotu zastawu spłaty wierzytelności.

Jak powstaje zastaw rejestrowy?

Ustanowienie zastawu rejestrowego wymaga większych formalności w stosunku do przewłaszczenia na zabezpieczenie i nie chodzi tutaj tylko o urzędową adnotację o zastawie w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Do powstania zastawu rejestrowego niezbędne są dwie rzeczy: zawarcie umowy o ustanowieniu zastawu rejestrowego (co najmniej w zwykłej formie pisemnej) oraz wpis zastawu do sądowego rejestru zastawów. To drugie oznacza konieczność złożenia wniosku do sądu posiadającego wydział rejestru zastawów na specjalnie do tego przewidzianym formularzu (RZ-1) wraz z załączoną umową oraz wniesienia opłaty sądowej w kwocie 200 zł.

Zastawem rejestrowym można zabezpieczyć wyłącznie wierzytelności pieniężne, z tym że waluta, w jakiej wyrażona jest wierzytelność, nie ma już znaczenia. Ze względu na to ograniczenie zastaw rejestrowy sprawdza się w roli swego rodzaju gwarancji zapłaty ceny, spłaty pożyczki, zapłaty czynszu dzierżawy lub rat leasingowych.

Większa dowolność dotyczy obecnie stron kontraktu. Może nią być każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna wyposażona w zdolność prawną. Osoba taka nie musi prowadzić działalności gospodarczej, choć najczęściej zastaw rejestrowy jako zabezpieczenie wierzytelności to właśnie domena przedsiębiorców.

Przedmiotem zastawu rejestrowego mogą być m.in. rzeczy ruchome, czyli np. pojazdy mechaniczne. W przeciwieństwie do przewłaszczenia na zabezpieczenie, zastaw rejestrowy nie może być natomiast ustanowiony na nieruchomości.

W umowie zastawniczej istotne jest to, czy znajduje się tam zobowiązanie zastawcy względem zastawnika, że przed wygaśnięciem zastawu rejestrowego nie dojdzie do zbycia lub obciążenia przedmiotu zastawu. Jeżeli takie postanowienie zostało zastrzeżone, wówczas zbycie lub obciążenie przedmiotu zastawu rejestrowego dokonane wbrew takiemu zakazowi będzie z reguły nieważne.

Poza tym w przypadku zastawu rejestrowego na pojeździe mechanicznym ustawodawca wymaga - lecz właściwie już bez jakiegokolwiek rygoru - odnotowania tego faktu w dowodzie rejestracyjnym pojazdu. Jednak nie oznacza to, że brak omawianej wzmianki powoduje np. nieskuteczność ustanowienia zastawu rejestrowego czy też jego wygaśnięcie w razie zbycia pojazdu (tu: ciągnika rolniczego).

Przewłaszczenie

Przewłaszczenie na zabezpieczenie polega na tym, że dłużnik na podstawie umowy z wierzycielem przenosi na niego własność określonego składnika swojego majątku (w tym wypadku pojazdu) z przyzwoleniem na ewentualne zaspokojenie się wierzyciela z tego składnika w przypadku, gdy dłużnik ten nie wykona określonego zobowiązania. Najczęściej chodzi tutaj o zobowiązania pieniężne, jak np. spłata pożyczki. W razie natomiast spłaty zabezpieczonej w ten sposób wierzytelności dochodzi do powrotnego przeniesienia własności przedmiotu zabezpieczenia, co w przypadku rzeczy ruchomej, jaką jest pojazd, może następować automatycznie z chwilą ziszczenia się warunku rozwiązującego zawartego w umowie przewłaszczenia, albo w wyniku osobnej umowy z odwrotnym skutkiem w stosunku do wcześniejszego przewłaszczenia.

Dopuszczalność zawierania umów skutkujących przewłaszczeniem rzeczy ruchomych na zabezpieczenie nie budzi większych wątpliwości. Jest to popularna forma zabezpieczania wierzytelności, szczególnie bankowych.

Zarówno dla wierzyciela, jak i dla dłużnika jest to wygodniejsza w porównaniu do zastawu zwykłego czy nawet zastawu rejestrowego forma zabezpieczenia wierzytelności. Do rzadkości należą przypadki, w których dochodzi jednocześnie do wydania rzeczy stanowiącej przedmiot przewłaszczenia. Cechą wspólną obu omawianych form zabezpieczeń jest właśnie to, że dłużnik (zastawca, przewłaszczający) może w dalszym ciągu posiadać i korzystać z pojazdu, czego nie można już byłoby powiedzieć o zastawie zwykłym.

Niemniej istnieją różne warianty przewłaszczenia na zabezpieczenie. Wymagającym najmniej formalności będzie przewłaszczenie pod warunkiem zawieszającym, w przypadku którego pojazd zmieni właściciela dopiero wówczas, gdy dłużnik nie spłaci długu. W takim wypadku nie trzeba przerejestrowywać pojazdu na wierzyciela, który w momencie zawarcia umowy przewłaszczenia jeszcze nie staje się jego właścicielem. Skutek taki nastąpi w sytuacji, gdy nie dojdzie do zwrotu pożyczki czy kredytu.

Bez PCC

Ani umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego, ani umowa przewłaszczenia na zabezpieczenie nie podlegają opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają bowiem tylko czynności prawne wymienione w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych, wśród których próżno szukać omawianych form zabezpieczenia wierzytelności.

"Niezamieszczenie w dowodzie rejestracyjnym pojazdu mechanicznego adnotacji o ustanowieniu na tym pojeździe zastawu rejestrowego nie ma znaczenia dla oceny skuteczności tego zastawu".

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2003 r., sygn. akt II CK 53/2002

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)

Ustawa z dnia 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (Dz. U. 2009 r. nr 67, poz. 569 ze zm.)