Pozew o zapłatę przedawnionych długów

Nie należy zbyt długo zwlekać z wyegzekwowaniem należności od dłużników, bo może dojść do upływu terminu przedawnienia. Jakie ryzyko wiąże się ze złożeniem pozwu o zapłatę przedawnionego długu? Z jakimi działaniami dłużnika trzeba się w takim przypadku liczyć?

Zarzut przedawnienia

Dłużnik, aby obronić się przed zapłatą powołując się na przedawnienie, musi podnieść w sądzie zarzut przedawnienia. Może to zrobić wtedy, gdy zostanie przeciw niemu złożony pozew o zapłatę. Zarzut przedawnienia można złożyć pisemnie (w piśmie procesowym, np. sprzeciwie od nakazu zapłaty, odpowiedzi na pozew) lub ustnie do protokołu, aż do zakończenia postępowania w sądzie I instancji. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczono także podniesienie przez dłużnika zarzutu przedawnienia w apelacji (wyrok z dnia 3 grudnia 2003 r., sygn. akt I CK 363/2002). Nie jest podniesieniem zarzutu przedawnienia powołanie się na przedawnienie w korespondencji między dłużnikiem a wierzycielem, np. w odpowiedzi na wezwanie do zapłaty.

Zarzut przedawnienia może być lakoniczny ("podnoszę zarzut przedawnienia"). Nie trzeba nawet go szczegółowo uzasadniać. Po zgłoszeniu zarzutu przedawnienia sąd ustali, jaki termin przedawnienia obowiązuje dla danego roszczenia oraz czy termin ten już upłynął. Jeśli sąd uzna, że roszczenie jest już przedawnione, to oddali powództwo - czyli osoba, która pozew złożyła, przegra sprawę. Sąd będzie musiał oddalić powództwo z powodu przedawnienia nawet wtedy, gdy będzie bezspornym, że np. pozwany odebrał towar i za niego nie zapłacił, choć miał taki obowiązek. Z przegraniem sprawy wiążą się też koszty. Przepada zapłacona opłata sądowa od pozwu (co do zasady 5% wartości roszczenia). Pozwanemu, który sprawę wygrał, trzeba zwrócić poniesione przez niego koszty procesu.

Co niezwykle istotne, sądy nie mogą uwzględniać upływu terminu przedawnienia z urzędu. Aby obrona przedawnieniem była skuteczna, to pozwany musi podnieść w sądzie zarzut przedawnienia. Jeśli pozwany tego nie zrobi, to sąd uwzględni powództwo o zapłatę przedawnionych należności.

Sąd uwzględnia przedawnienie tylko na zarzut pozwanego.

Co może zrobić wierzyciel?

Jeśli pozwany podniesie zarzut przedawnienia, warto przeanalizować, czy do przedawnienia rzeczywiście doszło. Może się bowiem okazać, że w międzyczasie nastąpiło przerwanie biegu terminu przedawnienia. Po każdym przerwaniu przedawnienie należy liczyć od początku. Jednym ze sposobów przerwania przedawnienia jest uznanie roszczenia przez dłużnika.

Sądy przyjmują, że uznaniem roszczenia jest np. prośba dłużnika o rozłożenie długu na raty, umorzenie odsetek, a nawet częściowa wpłata dokonana po otrzymaniu wezwania do zapłaty. Przedawnienie przerywa też złożenie w sądzie wniosku o zawezwanie do próby ugodowej. Jeśli zatem nastąpiło przerwanie terminu przedawnienia, to należy ten fakt udowodnić w sądzie.

Innym sposobem obrony przed przedawnieniem jest powołanie się na to, że pozwany podnosząc zarzut przedawnienia nadużywa swojego prawa. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 2001 r., sygn. akt II CKN 604/2000, uznał, że podstaw do uznania zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa można dopatrywać się w sytuacji, w której dłużnik swoim postępowaniem, np. przez podejmowanie pertraktacji lub innych działań, wywołał przekonanie wierzyciela, że dobrowolnie spełni swoje świadczenie, jednak ostatecznie tego nie uczynił - tymczasem doszło do przedawnienia roszczenia. Chodzi tu o tzw. uśpienie czujności wierzyciela. Podniesienie przez dłużnika w takiej sytuacji zarzutu przedawnienia musi być uznane za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W wyroku z dnia 16 lipca 2003 r., sygn. akt V CK 24/2002, Sąd Najwyższy uznał, że w sytuacji minimalnego przekroczenia okresu przedawnienia (dwa dni) powoływanie się na zarzut przedawnienia pozostaje w kolizji z zasadami współżycia społecznego (art. 5 K.c.).

E-sąd już nie pomoże

Część firm wiedząc, że doszło już do przedawnienia roszczeń, decydowało się kierować sprawy do sądu, licząc na to, że pozwani nie podniosą zarzutu przedawnienia. Dotyczyło to głównie roszczeń na niewielkie kwoty, np. za nieopłacone przed laty rachunki telefoniczne. Ze względu na niewielkie koszty i łatwość złożenia pozwu, wykorzystywały do tego e-sąd (www.e-sad.gov.pl), gdzie pozew można złożyć przez internet. Obecnie możliwość pozywania o stare długi do e-sądu jest mocno ograniczona. Od 7 lipca 2013 r. w wyniku nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego w e-sądzie można dochodzić tylko takich roszczeń, które stały się wymagalne w okresie trzech lat przed dniem wniesienia pozwu.

Konsekwencje podatkowe

Wierzytelności przedawnione nie stanowią kosztów uzyskania przychodów. Wierzytelności odpisanych jako przedawnione nie zalicza się do kosztów podatkowych - wynika z art. 16 ust. 1 pkt 20 ustawy o pdop (Dz. U. z 2011 r. nr 74, poz. 397 ze zm.) i art. 23 ust. 1 pkt 17 ustawy o pdof (Dz. U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).

Terminy przedawnienia

Ogólny termin przedawnienia wynosi dziesięć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata (art. 118 Kodeksu cywilnego).

Wiele przepisów szczególnych przewiduje znacznie krótsze terminy przedawnienia - np. dwuletni dla roszczeń sprzedawcy o zapłatę ceny ze sprzedaży w zakresie działalności jego przedsiębiorstwa (art. 554 K.c.), dwuletni termin dla roszczeń z umowy o dzieło (art. 646 K.c.), dwuletni termin dla roszczeń z umowy zlecenia o wynagrodzenie za spełnione czynności i o zwrot poniesionych wydatków przysługujące osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121)