Czas trwania umowy dożywocia może zostać skrócony

Kilka lat temu podpisałem z rodzicami umowę dożywocia. Nasze relacje uległy znacznemu pogorszeniu. Zmuszony byłem przeprowadzić się z uwagi na pracę. Nie wiem, czy nie sprzedam mieszkania, choć zdaję sobie sprawę, że będzie ono dalej obciążone dożywociem. Czy rodzice mogą domagać się rozwiązania umowy dożywocia albo zamiany tej umowy na rentę?

O ile umowa dożywocia nie stanowi inaczej, nabywca nieruchomości powinien przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu m.in. wyżywienia, ubrania, mieszkania, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Zatem, w zamian za to, że określona osoba otrzymuje własność nieruchomości (tu: Czytelnik), ma względem zbywcy (tu: rodziców Czytelnika) określone obowiązki. Dożywocie to zatem nie darowizna, w przypadku której obdarowany zasadniczo nie ma żadnych powinności względem darczyńcy.

W skrajnych przypadkach umowa dożywocia może zostać skrócona. Przede wszystkim jeżeli z jakichkolwiek powodów między dożywotnikiem a zobowiązanym wytworzą się takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień. Ponadto, w wyjątkowych wypadkach sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie. Tak przewiduje art. 913 § 2 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740).

Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. akt V ACa 512/12, uznał, że rozwiązanie to wchodzi w grę w sytuacji, gdy zobowiązany porzuca nieruchomość i pozostawia dożywotnika bez opieki. Niewłaściwy układ stosunków osobistych między stronami umowy dożywocia nie jest wystarczającą przesłanką do rozwiązania takiej umowy. Zasadniczą przesłanką rozwiązania stosunku dożywocia pozostaje niewłaściwy układ stosunków osobistych między stronami, tj. wytworzenie się między stronami stosunków uniemożliwiających im pozostawanie nadal w bezpośredniej styczności, ze względu jednak na zawarte w art. 913 § 2 K.c. zastrzeżenie, iż tylko w wypadkach wyjątkowych można rozwiązać umowę, wspomniana przesłanka stanowi warunek konieczny, ale niewystarczający do rozwiązania umowy. Z wyroku wynika, że rozwiązanie umowy jest aktualne przede wszystkim wtedy, gdy zamiana na rentę nie prowadzi do właściwego rezultatu oraz gdy jest ono ekonomicznie uzasadnione.

Ponadto, jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.