Roboty budowlane czy dzieło?

W obrocie cywilnoprawnym, w tym także gospodarczym, praktyczne problemy stwarza nierzadko właściwe odróżnienie umowy o roboty budowlane od umowy o dzieło. Wystarczy wspomnieć, że roszczenia z tej pierwszej przedawniają się z upływem 3 lat, podczas gdy wynagrodzenie za wykonanie dzieła może być skutecznie dochodzone tylko w okresie 2 lat od jego oddania.

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia. Z kolei w umowie o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej. Natomiast inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu, oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Jak odróżnić?

Z orzecznictwa sądowego wynika, iż zasadniczym kryterium rozróżnienia umowy o dzieło i umowy o roboty budowlane jest ocena realizowanej inwestycji stosownie do wymagań Prawa budowlanego (np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1998 r., sygn. akt II CKN 653/97, z dnia 7 grudnia 2005 r., sygn. akt V CK 423/05, z dnia 18 maja 2007 r., sygn. akt I CSK 51/07). Zgodnie z art. 3 pkt 7 Prawa budowlanego pojęcie robót budowlanych obejmuje nie tylko budowę, ale także prace polegające na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego, którym jest budynek z instalacjami i urządzeniami technicznymi lub budowla stanowiąca całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami, lub obiekt małej architektury. Natomiast remont polega na odtworzeniu stanu pierwotnego istniejącego budynku.

Istotny jest także, określony w art. 17 wspomnianej ustawy, krąg osób uczestniczących w procesie budowlanym, który obejmuje: inwestora, wykonawcę, inspektora nadzoru inwestorskiego, kierownika budowy. Podstawą do wykonania robót budowlanych jest pozwolenie na budowę lub zgłoszenie wymagane przez Prawo budowlane. Również sam przebieg procesu budowlanego powinien być udokumentowany w sposób przewidziany Prawem budowlanym.

Umowa o roboty budowlane dotyczy zatem większych przedsięwzięć o zindywidualizowanych właściwościach fizycznych i użytkowych, którym, co do zasady, towarzyszy projektowanie, przy czym dokumentację projektową powinien dostarczyć inwestor, chyba że podjął się tego wykonawca i zinstytucjonalizowany nadzór.

Umowa o roboty budowlane powinna być zawarta na piśmie, natomiast przy umowie o dzieło nie ma takiego wymogu.

Obowiązkiem wykonawcy jako strony umowy o roboty budowlane jest wykonanie obiektu zgodnie z dokumentacją projektową, z zasadami wiedzy technicznej, z obowiązującymi normami i przepisami techniczno-budowlanymi, a następnie oddanie gotowego obiektu do użytku - w zależności od umowy - w całości lub części w określonym w umowie terminie. Odpowiednikiem tego obowiązku jest powinność zamawiającego odebrania gotowego obiektu lub robót i zapłaty wynagrodzenia wykonawcy. Takie same obowiązki ciążą na stronach umowy o wykonanie remontu budynków i budowli, a mająca je za przedmiot umowa, jeżeli spełnia wyżej wymienione kryteria, jest umową o roboty budowlane (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1998 r., sygn. akt II CKN 653/97).

Inny termin przedawnienia

Jedną z istotniejszych kwestii jest zawsze termin przedawnienia roszczeń wynikających z danej umowy. O ile w przypadku umowy o dzieło jest przepis szczególny (art. 646 K.c.), ustanawia tylko dwuletni termin przedawnienia roszczeń, licząc od oddania dzieła, o tyle w przypadku umowy o roboty budowlane brak podobnej regulacji czy odesłania do odpowiedniego stosowania wspomnianego przepisu uzasadnia wniosek, że mamy tutaj do czynienia z ogólnymi terminami przedawnienia. W przypadku roszczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą, a tak jest najczęściej w kontraktach budowlanych, będzie to termin trzyletni.

Nie zawsze jednak było to takie jednoznaczne. Wszelkie wątpliwości w tym zakresie ucięła uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., sygn. akt III CZP 63/2001. SN stwierdził, że roszczenia wynikające z umowy o roboty budowlane przedawniają się w terminach określonych w art. 118 K.c., który przewiduje trzyletni termin przedawnienia m.in. dla roszczeń związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą. W uzasadnieniu Sąd Najwyższy wyjaśnił, że choć w przepisach dotyczących umowy o roboty budowlane, a konkretniej w art. 656 K.c., znalazło się odesłanie do regulacji umowy o dzieło, to nie jest ono pełne. Dotyczy wyłącznie: skutków opóźnienia się przez wykonawcę z rozpoczęciem robót lub wykończeniem obiektu, skutków wykonywania przez wykonawcę robót w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową, rękojmi za wady wykonanego obiektu oraz uprawnienia inwestora do odstąpienia od umowy przed ukończeniem obiektu. Odesłanie to nie dotyczy więc terminów przedawnienia.

Szczególna ochrona

Umowa o roboty budowlane wiąże się jeszcze z dwoma specyficznymi dla niej rozwiązaniami mającymi na celu ochronę wykonawcy lub podwykonawcy, których dodanie do Kodeksu cywilnego wynikało z potrzeby ochrony przysługującego im roszczenia o zapłatę wynagrodzenia.

Pierwszą jest możliwość żądania przez wykonawcę od inwestora gwarancji zapłaty za roboty budowlane w celu zabezpieczenia terminowej zapłaty umówionego wynagrodzenia. Tego rodzaju "życzenie" może również postawić podwykonawca (generalnemu) wykonawcy.

Drugim charakterystycznym dla umowy o roboty budowlane rozwiązaniem jest możliwość poniesienia przez inwestora solidarnej odpowiedzialności z (generalnym) wykonawcą za zapłatę wynagrodzenia należnego podwykonawcy, pod pewnymi wszakże warunkami.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)

Ustawa z dnia 7.07.1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U. z 2010 r. nr 243, poz. 1623 ze zm.)