Terminy wynikające z umów

Umowy często zawierają terminy. Może tutaj chodzić o termin wypowiedzenia, okres związania umową czy termin spełnienia świadczenia, w tym zwłaszcza zapłaty. Również umowne prawo odstąpienia musi zawierać termin, w ciągu którego można z niego skorzystać. Nierzadko terminy przewiduje również ustawodawca, niejako uzupełniając w tym zakresie daną umowę.

Sposoby oznaczania terminów są różne i nie zawsze jest to konkretna data, bo wówczas nie budzi to żadnych wątpliwości. Jednakże prawidłowe obliczanie terminów oznaczonych w dniach, tygodniach, miesiącach czy nawet latach może już być kłopotliwe. Tymczasem spóźnienie np. z oświadczeniem o wypowiedzeniu umowy o jeden dzień często ma kluczowe znaczenie i może skutkować przedłużeniem umowy na kolejny rok. Z kolei termin płatności wyznacza końcowy moment, do którego dłużnik nie popada w opóźnienie lub w zwłokę. W kolejnym dniu naliczane już będą odsetki, zaś o należność główną może być (bez ryzyka zarzutu przedwczesności) wniesiony pozew.

Gdy liczą się dni

Termin płatności wyznacza końcowy moment, do którego dłużnik nie popada w opóźnienie lub w zwłokę. Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia. Jeżeli początkiem terminu oznaczonego w dniach jest pewne zdarzenie, nie uwzględnia się przy obliczaniu terminu dnia, w którym to zdarzenie nastąpiło (przykład 1).

Oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie (np. wypowiedzenie umowy), jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią (art. 61 K.c.). Oznacza to, że aby zmieścić się w terminie, należy na tyle wcześniej wysłać pismo, aby najpóźniej w jego ostatnim dniu dotarło do adresata. Nieraz jednak przepisy stanowią, że do zachowania terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. Wówczas istotna jest data stempla pocztowego.

Dłuższe terminy

Inne zasady liczenia terminów obowiązują w przypadku terminów dłuższych niż oznaczone w dniach. Jeżeli bowiem mamy do czynienia z terminem oznaczonym w tygodniach, miesiącach lub latach, wówczas koniec terminu przypada wraz z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu (art. 112 K.c.). Gdyby zaś takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było - w ostatnim dniu tego miesiąca, np. 28 lutego (przykłady 2,3,4).

Znacznie rzadziej mamy do czynienia z terminami oznaczonymi na początek, środek lub koniec miesiąca. Gdyby tak jednak było, warto pamiętać, że rozumie się przez to odpowiednio: pierwszy, piętnasty lub ostatni dzień miesiąca. Nieistotna jest tutaj liczba dni danego miesiąca. Połową lutego mającego w danym roku 28 dni będzie więc 15, a nie 14 lutego, jak mogłoby się wydawać. Dodajmy, iż termin półmiesięczny jest równy piętnastu dniom.

Jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy, termin upływa dnia następnego.

Termin na korzyść

Nie każdy pamięta, że termin może być oznaczony na korzyść dłużnika, na korzyść wierzyciela albo na korzyść obu stron. Od charakteru terminu spełnienia świadczenia zależeć będzie, czy wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia (np. zwrotu pożyczki) przed jego upływem, czy też nie. Nie pozostanie to również bez wpływu na bieg terminów przedawnienia czy moment opóźnienia po stronie dłużnika.

Regułą jest, że termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika (art. 457 K.c.). Oznacza to, że dłużnik nie musi, a jedynie może wcześniej (np. tydzień przed jego upływem) spełnić świadczenie. Wierzyciel natomiast nie może wymagać od dłużnika wcześniejszego spełnienia świadczenia. Gdyby jednak dłużnik zechciał wcześniej świadczyć, wierzyciel w zasadzie musiałby na to przystać.

Inaczej wygląda to w przypadku terminu zastrzeżonego na korzyść wierzyciela. Wówczas będzie on mógł wcześniej niż z upływem terminu zażądać świadczenia. Może też odmówić przyjęcia przedterminowego świadczenia ze strony dłużnika.

Z kolei w przypadku terminu zastrzeżonego na rzecz obu stron żadna z nich nie może wymóc na drugiej - wbrew jej woli - aby dokonała wcześniejszego świadczenia, względnie jego przyjęcia (przykład 5).

Brak terminu płatności

Nie zawsze jest tak, że termin spełnienia świadczenia jest określony umową stron, przepisami prawa czy też wynika z właściwości zobowiązania (np. w przypadku wykonywania dzieła polegającego na uszyciu sukni ślubnej).

Jeżeli w żaden sposób nie można określić terminu, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania (art. 455 K.c.). Mowa o tzw. zobowiązaniach bezterminowych. Przykładowo można tu wskazać na zobowiązania z tytułu nienależytego świadczenia, zobowiązania z czynów niedozwolonych czy też zobowiązania o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki dłużnika (przykład 6).

Przykład 1

Konsument dokonujący zakupu na pokazie poza lokalem przedsiębiorstwa może odstąpić od umowy w terminie 10 dni. Termin ten jest liczony od dnia wydania towaru. Jeżeli towar został wydany 12 lipca, to 10-dniowy termin zaczyna się liczyć dopiero od dnia następnego, czyli od 13 lipca. Ostatnim dniem na złożenie oświadczenia o odstąpieniu od umowy będzie więc 22 lipca tego samego roku, chyba że przypadnie w niedzielę (wówczas przesunie się o 1 dzień).

Przykład 2

W umowie o roboty budowlane strony uzgodniły, że inwestor dokona odbioru końcowego w terminie dwóch tygodni od zgłoszenia przez wykonawcę zakończenia robót. Do zgłoszenia takiego doszło w piątek 12 lipca 2013 r. Ostatnim dniem, w którym inwestor bez opóźnienia może dokonać odbioru końcowego, będzie również piątek 26 lipca 2013 r.

Przykład 3

W dniu 11 stycznia 2013 r. pan X pożyczył od pana Y 5 tys. zł. Stosownie do zapisu w umowie pożyczki, zwrot pożyczki powinien nastąpić w terminie 6 miesięcy od dnia zawarcia umowy. Zatem pan X powinien zwrócić pieniądze najpóźniej w dniu 11 lipca 2013 r.

Przykład 4

W dniu 9 marca 2013 r. strony zawarły umowę dzierżawy na okres 3 lat. Ostatnim dniem dzierżawy będzie więc 9 marca 2016 r.

Przykład 5

W umowie oprocentowanej pożyczki gospodarczej termin zwrotu pożyczki został określony na 1 sierpnia 2013 r. Strony nie dokonały zastrzeżenia, że termin ten jest ustanowiony na rzecz obu stron ani że zwrot pożyczki nie może nastąpić przed upływem określonego terminu.

W takim razie biorący pożyczkę ma prawo zwrócić ją przed terminem, oszczędzając jednocześnie na oprocentowaniu. Gdyby w umowie znalazło się jedno ze wspomnianych zastrzeżeń, pożyczkodawca mógłby odmówić przyjęcia przedwczesnego zwrotu pożyczki albo uzależnić takie przyjęcie od zapłaty odsetek za cały okres.

Przykład 6

Spółka z o.o. nienależycie reprezentowana przez tylko jednego członka zarządu zawarła umowę dostawy materiałów siewnych i dokonała przedpłaty. Ponieważ zawarta umowa była nieważna, spełnione świadczenie pieniężne było nienależne (art. 410 § 2 K.c.) i spółka może domagać się jego zwrotu od dostawcy. Zobowiązanie to jest bezterminowe, zatem dostawca będzie miał obowiązek zwrócić przedpłatę niezwłocznie po otrzymanym wezwaniu, chyba że spółka wyznaczyła dostawcy dłuższy termin (np. 30 dni).

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 23.04.1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. nr 16, poz. 93 ze zm.)