Świadkowie testamentu ustnego

Moja babcia wyraziła testament w formie ustnej. W pewnym momencie poczuła się bardzo słabo i w obecności całej rodziny, która była tego dnia obecna, poinformowała o tym, komu przekazuje spadek. Wieczorem zmarła. Czy jej ostatnia wola wyrażona w tej formie będzie skuteczna? Podobno jest wątpliwość z uwagi na to, że członkowie rodziny nie mogą być świadkami takiego testamentu.

W pytaniu poruszona jest kwestia wyrażenia ostatniej woli w formie ustnej (jeden z rodzajów tzw. testamentu szczególnego). Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeśli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Stanowi o tym art. 952 § 1 Kodeksu cywilnego. Z powyższego wynika, że w sytuacji babci Czytelnika, z uwagi na nagłe pogorszenie się jej stanu zdrowia (i rychłą śmierć), przesłanka pozwalająca na skorzystanie z formy szczególnej testamentu była najprawdopodobniej spełniona.

Zatem, aby uznać taki testament za ważny, należy przeanalizować czy przy wyrażaniu ostatniej woli było obecnych 3 świadków. Przy czym chodzi tu o świadków w znaczeniu prawnym, a nie jedynie potocznym.

Przepisy przewidują bezwzględną i względną niezdolność do bycia świadkiem testamentu.

Bezwzględny zakaz dotyczy osób, które nie posiadają pełnej zdolności do czynności prawnych, są niewidome, głuche lub nieme, nie mogą czytać i pisać, nie władają językiem, w którym spadkodawca wyraża swój testament lub zostały prawomocnie skazane wyrokiem sądu za fałszywe zeznania. Gdyby któraś z tych osób była obecna przy sporządzaniu testamentu ustnego, dokument będzie nieważny, chyba że obecnych było więcej osób i liczba "ważnych" świadków odpowiadała wymaganej prawem liczbie.

Częściej problemy pojawiają się ze względną niezdolnością. Polega ona na tym, że dana osoba zasadniczo może pełnić tę funkcję, jednak w ściśle określonym przypadku, z uwagi na relacje wobec spadkodawcy, nie jest to możliwe. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść (np. spadkobierca, zapisobierca). Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Jeżeli świadkiem była jedna z wymienionych osób, testament zasadniczo nie staje się nieważny. Nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tym osobom. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez wspomnianego nieważnego postanowienia spadkodawca w ogóle nie sporządziłby testamentu danej treści, wówczas nieważny jest cały testament.